गुरु पूर्णिमा म्हणजे काय? जाणून घ्या इतिहास, महत्त्व आणि साजरा करण्याची पद्धत

गुरु पूर्णिमा हा भारतीय संस्कृतीतील एक अत्यंत पवित्र सण आहे. 2025 मध्ये गुरु पूर्णिमा 10 जुलै 2025 रोजी साजरी केली जाईल. ही तिथी श्रावण मासातील शुद्ध पौर्णिमेला येते आणि गुरु-शिष्य परंपरेचा गौरव करणारा दिवस मानला जातो.

---

गुरु म्हणजे कोण?

‘गुरु’ या शब्दाचा अर्थ आहे – “अंधारातून प्रकाशाकडे नेणारा”. गुरु आपल्या जीवनातील अज्ञानाचा अंधार दूर करून ज्ञानाचा मार्ग दाखवतात. ते केवळ शैक्षणिक गुरुच नसून, आध्यात्मिक, सामाजिक, किंवा आयुष्याच्या कुठल्याही क्षेत्रातील मार्गदर्शक असू शकतात.

---

गुरु पूर्णिमेचा इतिहास

गुरु पूर्णिमेचा उगम महर्षी वेद व्यास यांच्याशी जोडला गेलेला आहे. या दिवशी त्यांनी महाभारत, वेद, उपनिषदे यांचे संकलन केले. म्हणूनच या दिवशी “व्यास पूर्णिमा” असेही म्हणतात. शिष्य आपल्या गुरूंना श्रद्धांजली वाहण्यासाठी व त्यांचे आभार मानण्यासाठी हा दिवस साजरा करतात.

---

शाळा, कॉलेज आणि गुरुकुलांमध्ये साजरी होणारी परंपरा

गुरु पूर्णिमेच्या दिवशी विद्यार्थ्यांनी आपल्या गुरूंना पुष्पांजली अर्पण करून, त्यांच्या पायांना स्पर्श करून आशीर्वाद घेतात. काही ठिकाणी सांस्कृतिक कार्यक्रम, भजन, कीर्तन, ध्यानधारणा असे कार्यक्रम आयोजित केले जातात.

---

अध्यात्मिक दृष्टिकोन

योग आणि ध्यान मार्गात गुरुचे स्थान अत्यंत महत्वाचे मानले जाते. पतंजली योगसूत्रानुसार, गुरु हा योगमार्गातील प्रकाशस्तंभ आहे. अनेक साधक या दिवशी आपल्या आध्यात्मिक गुरूंच्या आश्रमात भेट देतात, विशेष पूजा करतात व साधना करतात.

---

गुरुंच्या आठवणी कशा साजऱ्या कराव्यात?

• आपल्या गुरूंना भेट द्या किंवा त्यांना फोन/संदेश करून शुभेच्छा द्या.
• त्यांच्यासाठी एखादी छोटी भेटवस्तू किंवा पुष्पगुच्छ घ्या.
• त्यांच्या शिकवणीचा आदर करा आणि त्यांच्या मार्गदर्शनानुसार वागा.
• गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी आत्मचिंतन करा व ज्ञानप्राप्तीचा संकल्प करा.

---

गुरु पूर्णिमा फक्त भारतातच नव्हे

भारतासह नेपाळ, तिबेट आणि बौद्ध धर्मीय देशांमध्येही गुरु पूर्णिमा मोठ्या श्रद्धेने साजरी केली जाते. बौद्ध परंपरेत, या दिवशी गौतम बुद्धांनी पहिलं धर्मचक्र प्रवर्तन केलं होतं, म्हणून हा दिवस बौद्ध लोकांसाठीही पवित्र मानला जातो.

गुरु पूर्णिमा म्हणजे काय?

गुरु पूर्णिमा ही हिंदू संस्कृतीतील एक पवित्र आणि श्रद्धेची पर्वणी आहे, जी आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला साजरी केली जाते. 2025 मध्ये ही तिथी 10 जुलै 2025 रोजी आहे. या दिवशी गुरूंप्रती आदर, कृतज्ञता आणि श्रद्धा व्यक्त केली जाते. “गुरु” म्हणजे अज्ञानातून ज्ञानाकडे नेणारा आणि “पूर्णिमा” म्हणजे पौर्णिमा – चंद्राचा पूर्ण तेजस्वी दिवस.

---

गुरु पूर्णिमा का साजरी केली जाते?

1. महर्षी व्यासांची जयंती: गुरु पूर्णिमा हा दिवस वेदांचे संपादन करणारे आणि महाभारताचे लेखक असलेले महर्षी वेदव्यास यांचा जन्मदिवस मानला जातो. म्हणून याला व्यास पूर्णिमा असेही म्हणतात.
2. गुरूंचा सन्मान: या दिवशी शिष्य आपल्या गुरूंच्या चरणी फुले, फळे, वस्त्रे अर्पण करतात, आणि त्यांच्या आशिर्वादाने आत्मिक व बौद्धिक प्रगती साधतात.
3. बौद्ध परंपरा: बौद्ध धर्मात असे मानले जाते की याच दिवशी भगवान गौतम बुद्धांनी सारनाथ येथे आपल्या पहिल्या पाच शिष्यांना धर्मोपदेश केला.

---

गुरु पूर्णिमा चे आध्यात्मिक महत्त्व

• गुरू ही एक दिव्य शक्ती असते, जी अज्ञानरूपी अंधकारातून शिष्याला प्रकाशाच्या मार्गावर घेऊन जाते.
• गुरूच्या सान्निध्यात आध्यात्मिक प्रगती शक्य होते.
• उपनिषदांमध्ये गुरुचं महत्त्व स्पष्ट करताना म्हटलं आहे: “गुरु ब्रह्मा गुरु विष्णु गुरु देवो महेश्वरः।
  गुरु साक्षात परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः॥”

---

गुरु पूर्णिमा कशी साजरी करतात?

1. गुरुंचे पूजन – गुरुंच्या पायांना गंध, फुलं व अक्षता अर्पण केल्या जातात.
2. वेदपठण व भजन – अनेक ठिकाणी गुरूंनी दिलेलं ज्ञान स्मरण करत भजन, कीर्तन केलं जातं.
3. गुरुचरण वंदना – शिष्य आपल्या गुरुंचे आशीर्वाद घेतात.
4. दानधर्म – या दिवशी गरजू लोकांना अन्न, वस्त्र, पैसा दान करणं पुण्यदायक मानलं जातं.

---

आधुनिक काळातील गुरू

आजच्या काळात गुरु ही संकल्पना फक्त आध्यात्मिक गुरूंपुरती मर्यादित नाही, तर शिक्षक, पालक, मार्गदर्शक, प्रशिक्षक हे सर्व गुरु समजले जातात. शाळांमध्येही या दिवशी शिक्षकांना वंदन करून त्यांचं आभार मानलं जातं.

---

निष्कर्ष

गुरु पूर्णिमा हा आपल्या जीवनातील गुरुंचा सन्मान करण्याचा, त्यांचे ऋण मान्य करण्याचा आणि त्यांच्याशी नातं दृढ करण्याचा दिवस आहे. 2025 मध्ये, 10 जुलैला गुरु पूर्णिमा येणार असून, हा दिवस एकात्मतेचा, कृतज्ञतेचा आणि ज्ञानाचा सण म्हणून साजरा करा.

---

Disclaimer:

वरील लेख सार्वजनिक माहिती, धार्मिक ग्रंथ व परंपरेवर आधारित आहे. कोणत्याही आध्यात्मिक कृती करण्याआधी आपल्या गुरू किंवा धर्माचार्यांचा सल्ला घ्या.